Je mag er zijn

Wat de geestelijke gezondheidszorg van het kerstverhaal kan leren

Na zeker twintig jaar niet meer in een kerk te zijn geweest, was ik Eerste Kerstdag bij een dienst in de Paaskerk in Baarn. Aangeraakt door ds. Jos van Oord die de verhalen uit de Bijbel vertaalt naar de hedendaagse praktijk en ze zeer inspirerend toepasbaar maakt voor het dagelijks leven, besloot ik om maar weer eens te gaan. Tijdens de dienst werd Jozef, de man van Maria centraal gesteld. De dominee vertelde dat Jozef Maria aanvankelijk wilde verstoten toen hij hoorde dat ze zwanger was en besefte dat het kind niet van hem kon zijn. Toch gaf hij haar de ruimte en zorgde met liefde voor haar en het kind dat het Goddelijk Licht in zich droeg. “Wat zou er gebeurd zijn, als Jozef dit niet had gedaan?” werd als vraag gesteld “Wat als Jozef Maria echt verstoten had, wat zou er dan van haar geworden zijn?”. “Zouden we hier dan nu ook bij elkaar zijn om Jezus te gedenken?”

Tussen wal en schip

Ook na de dienst blijven de vragen bij me en als ik uiteindelijk met mijn hond door het bos loop, gaan mijn gedachten naar de mensen waar ik dagelijks mee werk. Mensen die vanwege hun complexe gedragsproblemen veelal tussen wal en schip vallen en binnen geen enkele sector in de zorg écht thuis horen. Bij veel vragen die ik via het Centrum voor Consultatie en Expertise (het CCE) binnen krijg, wordt aangegeven dat de persoon die het betreft niet hoort op de plek die de aanmelding doet: “De psychiatrie staat voorop.” ”De gedragsproblemen zijn te heftig” “Er is sprake van een verstandelijke beperking” enz. Allemaal overtuigingen en vooronderstellingen waarbij onbedoeld en waarschijnlijk onbewust toch een boodschap wordt uitgezonden dat degene die het betreft er niet zou mogen zijn. “Dit is te moeilijk voor ons, er is hier geen plek voor jou.” 

Een andere kijk op het gedrag van mevrouw Jansen

Dit was ook het geval bij mevrouw Jansen. Een vrouw met dementie, een hersenbeschadiging en psychiatrische problematiek wat zich uitte in de vorm van hallucinaties en verstoorde zintuigelijke waarnemingen. Mevrouw Jansen schreeuwde bijna de hele dag, vertoonde agressie als zij verzorgd werd en werd ’s nachts met bed en al de gang op gereden omdat zij de hele afdeling wakker hield door haar plotselinge angstaanvallen en geschreeuw. Het verzorgend team was ten einde raad en mevrouw Jansen moest weg. “Ze hoort hier niet!”

Toch is besloten om op de afdeling waar mevrouw Jansen verblijft te investeren in een andere kijk op haar gedrag. Met behulp van videobeelden werd verfijnder naar haar gedrag gekeken en ontstond oog voor onderliggende gedragsmotieven. Zo werd duidelijk dat mevrouw Jansen veel van wat er om haar heen gebeurde niet registreerde. Alleen dat wat in haar gezichtsveld gebeurde, kreeg een plek in haar wereld, al het andere viel weg. Ook woordelijke informatie kon zij niet verwerken waardoor ze ‘terug ging schreeuwen’. Het aanbieden van visuele informatie werkte wel heel goed en dus werd alles wat er van mevrouw Jansen gevraagd werd, eerst laten zien voor er een korte duidelijke zin aan toegevoegd werd. Na verloop van tijd nam de angst af. Haar wereld werd voorspelbaar en het bood haar rust. Na een jaar van intensieve samenwerking waarin verschillende perspectieven samen kwamen, is de kwaliteit van leven voor mevrouw Jansen aanzienlijk verbeterd. Zij schreeuwt bijna niet meer, vertoont geen agressie meer en is voor haar naaste omgeving weer de prettige en vrolijke vrouw die zij in het verleden was.

Ieder contact kan een verrijking zijn voor onszelf

Zo alles overdenkend, het kerstverhaal, de ervaringen in mijn werk en natuurlijk ook mijn eigen leven, besef ik dat toch eigenlijk alles terug komt op de kern boodschap: “Je mag er zijn. Je bent welkom met alles wat je bij je draagt”. Natuurlijk moet Jozef pijn gevoeld hebben toen hij hoorde dat Maria een kind kreeg dat niet van hem kon zijn. Hij heeft zijn gedrag alleen niet door die pijn laten lijden. Hij heeft het een plek gegeven zodat hij Maria en haar kind kon omarmen en zij de ruimte kregen om te groeien. Ik zou het mooi vinden dat dit de basisgedachte wordt voor mensen met complexe gedragsproblemen die ondanks dat ze nergens écht thuis zullen horen, uiteindelijk overal een plek kunnen vinden. Zij hebben het nodig dat verschillende perspectieven samenkomen en we met elkaar meer zijn dan de som der delen. Juist door hun gedrag kunnen wij leren om paradigma’s te ontstijgen en ruimte te bieden aan groei en ontwikkeling van dat wat wezenlijk is. Omdat deze mensen weerstand oproepen, bieden zij ons de kans om iets te doen met onze eigen pijn, angst of dat wat ons blokkeert om in verbinding met de ander te komen. Vanuit die verbinding, kunnen we alles wat we geleerd hebben benutten om de ander te laten groeien en daarmee onszelf natuurlijk ook. Uiteindelijk geloof ik erin dat deze basis instelling ons allemaal als mens zou kunnen verrijken. Dat vind ik maar een mooi idee om straks het nieuwe (werk)jaar op door te gaan.